SOKO J-22 Orao

SOKO J-22 Orao ime je jurišnog aviona koji je izrastao u 1970-tim godinama iz kooperativnog projekta između SFR Jugoslavije i Rumunije zvano Jurom.

Historija

Nakon potpisivanja sporazuma o saradnji 1971, kooperativno udruženje JUROM bacilo se na istraživanje i obradu podataka o tadašnjim dostignućima u vojnim avionima. JUROM, umjesto da je stvorio novi avion, za osnovni uzor uzima francusko-britanski avion Jaguar, koji je se tada približavao serijskoj proizvodnji, i prilagoditi ga prema svojim proizvodno/tehnološkim mogućnostima. J-22 Orao je visoko krilni avion koji je bio izrađen od duralumija, s konzervativnim rješenjima. Za serijsku proizvodnju bile su zaslužne tvornice Soko Mostar za Jugoslaviju i Centrul National al Industriei Aeronautice Romane (CNIAR). Prvi prototipovi jednosjedi poletjeli su simultano u Jugoslaviji (J-22 Orao) i Rumuniji (IAR-93) 31. oktobra 1974, nedugo poslje 23. januara 1977. poletjeli su dvosjedni prototip NJ-22. Serijska proizvodnja započela je u Rumuniji 1979, dok je serijska proizvodnja u Jugoslaviji započela 1980. U prvoj seriji tvornica Soko Mostar napravila je 20 primjeraka, koji su imali određene razlike u odnosu na prototipne avione. Zbog male snage motora, napravljen po licenci već zastarjelog engleskog Rolls-Royce motora Viper Mk 622-41R, J-22 Orao nije bio dorastao ulozi za blisku podršku već je bio korišten kao izviđački avion. Motor Rolls-Royce Viper Mk-622-41R, je bio jedini motor koji je bio dostupan JUROM u to vrijeme i razlog tome bio je tehnološki embargo koji je tada postojao za Jugoslaviju i Rumuniju. Inače, motor Rolls-Royce Viper Mk-622-41R bio je razvijen početkom 1950-ih i bio je tehnološko nazadni, s velikom potrošnjom goriva i niskim potiskom (17,79 kN). Dobijanje licence za motore za naknadno sagorijevanje Viper Mk 633-41 početkom 1980-ih omogućuje se stvaranje nove varijante J-22(NS) nazvana Orao 2 sa boljim performansama. Osim novog motora ova verzija dobila je i novu avioniku, koja je uključivala i Thomson-CSF VE-120T HUD, krila sa hibridnim pretkrilom, veći prostor za nošenje goriva. Avion je sada mogao ponijeti i veći teret: 2 x 500 kg ispod svakog krila, te 800 kg ispod središnje ose. Prototip Orao 2 poletjeo je 20. oktobra, dok je u serijsku proizvodnju ulazi 1984. Dvosjedna verzija Orla 2 nosila je oznaku NJ-22(NS). Ono po čemu je ovaj avion najpoznatiji jest činjenica da je probni pilot Marijan Jelen u njemu probio zvučnu barijeru i tako je Orao postao prvi (i jedini) avion domaće konstrukcije, brži od zvuka (1,03 Macha). Za tako nešto je doduše avion trebalo uvesti u poniranje od 30 stepeni. U praktičnoj primjeni ova karakteristika Orlu nije značila baš ništa, ali je to bio dokaz da domaća avionska industrija može u dogledno vrijeme proizvesti supersonični avion, što se je i imalo u planu. Ta namjera je u užoj javnosti bila poznata kao projekat NA (novi avion) ili Yu-supersonic. Zbog raspada države nije nikada došlo do realizacije NA-a.[1]

Varijante

J-22

jedno pilotna letjelica

Raspon krila: m

Dužina trupa: m

Visina : m

Potisak: 2 motora, licencno proizvedena Rolls-Royce Viper Mk 632-41 sa 17,79 kN potiska

Površina krila: m 2

Prazna težina: kg

Maksimalna poletna težina: kg

Maksimalna brzina: maha

Maksimalna visina leta: m

Dolet: km

Naoružanje: 2 x topa GSh-23L od 23mm, 2 x podvjesne tačke s po kg tereta, 1 x podvjesna tačka ispod trupa od kg

Ukupno korisnog tereta: kg

Vrste oružja na podvjesnim tačkama:

nevođene rakete od 57 mm ili 128 mm

NJ-22(NS) Orao 2

dvosjed

Raspon krila: 9,62 m

Dužina trupa: 13,96 m

Visina : 4,5 m

Potisak: 2 motora, licencno proizvedena Rolls-Royce Viper Mk 632-47 od 44 kN potiska s nakladnim sagorjevanjem

Površina krila: 26,00 m 2

Prazna težina: 5.700 kg

Maksimalna poletna težina: 10.900 kg

Maksimalna brzina: 0,98 Macha (1,03 Mach-a u poniranju)

Maksimalna visina leta: 13.000 m

Dolet: 1.320 km

Naoružanje: 2 x topa GSh-23L od 23mm, 2 x podvjesne tačke s po 500 kg tereta, 1 x podvjesna tačka ispod trupa od 800 kg

Ukupno korisnog tereta: 2.800 kg

Vrste oružja na podvjesnim tačkama:

TV navođene rakete AGM-65 Maverick, radio vođeni projektil zrak-zemlja Grom, kazetna bomba BL-755

nevođene rakete od 57 mm ili 128 mm, projektil zrak-zrak AA-2 Atoll/R-13, napalm bombe, probojne bombe

Srbija

Zrakoplovstvo Srbije koristi oko 33 aviona Orao u varijantama J-22, NJ-22, IJ-22 i INJ-22. Svi Orlovi Srbijanskog zrakoplovstva nalaze se u 98. zračnoj bazi kod Kraljeva.

Bosna i Hercegovina

Vazduhoplovstvo Vojske Republike Srpske je posjedovalo 7 aviona Orao u verziji J-22. Nakon što je VRS postala dio Oružanih Snaga BiH, zrakoplovstvo VRS je rasformirano, a prema riječima ministra odbrane, OS BiH nemaju sredstava za mlaznu avijaciju te je sudbina Orlova u BiH nepoznata.