Hej, hej Jugosloveni, braćo rođena!

Srbija je slobodnom voljom izabrala tranzicionu nevolju u kojoj vreme ide u jednom, a sećanje u drugom pravcu. Nije onda iznenađenje što je posle nacionalističke pomame - više po inerciji, a manje iz nostalgije - u beogradskoj zavetrini sačuvana jugoslovenska ideja. Tragom emotivnih belega iz poštovanja za beskrajni san.

U nazivima institucija, čije slike i prilike pomalo varaju vreme i tamo gde svih vremena razlike ćute, sa jugo-prefiksom, u Beogradu egzistiraju bivše savezne institucije: Muzej Jugoslovenske kinoteke, Jugoslovensko dramsko pozorište, Jugoslovenski bibliografsko-informacijski institut, Arhiv Jugoslavije, Jugoslovenska galerija, Saveza udruženja likovnih umetnika Jugoslavije, Muzej istorije Jugoslavije, Jugoslovensko sportsko društvo Partizan.

Država po imenu Jugoslavija prestala je i formalno da postoji usvajanjem ustavne povelje Državne zajednice Srbije i Crne Gore 2003. godine.

"Države propadaju, a arhivi ostaju. Niko nije ni pokušavao da izbriše jugoslovenski predznak, jer bi to podrazumevalo i komplikovanu sukcesiju. Prirodno je što se deo bosanskohercegovačkog filmskog fonda još uvek ovde čuva, a nije slučajno što se u Beogradu nalazi i regionalni centar za digitalizaciju filmova", brzopotezno je izjavio Radoslav Zelenović, višegodišnji direktor Jugoslovenske kinoteke.

Državne institucije od izuzetnog značaja

Manje slavodobitno, ali u optimističkom tonu, komentarišu se aktivnosti Arhiva Jugoslavije, u kome je ovih dana, uoči izbora novog poslodavca, Ljiljana Ratković-Trifunović, pomoćnica direktora, demantovala mogućnost etničke transformacije, naglašavajući da se u konkretnom slučaju radi o "državnoj instituciji od izuzetnog značaja".

Bez njih nema nauke, ekonomije, ni kulture. Zato Ratković, u svakom obraćanju javnosti, ponosno napominje da "Arhiv Jugoslavije, kao punopravni član Međunarodnog arhivskog saveta, čuva 22.000 metara dokumentarne filmske građe - od 1918. godine sve što je vezano za Jugoslaviju".

Manje uspešni u naporima da sačuvaju odrednicu jugoslovenstva bili su u Savezu udruženja likovnih umetnika Jugoslavije. Oslonjeni na pravila Internacionalne asocijacije umetnika, posle kadrovskih prestrojavanja, donekle nespremni su dočekali konačan rasplet i pokušaj transformacije vlasništva.

"Vlast je htela da proda prostorije u kojima radimo u okviru prodaje saveznih nekretnina”, priznala je Ivona Rajačić-Barandovski, poslovni sekretar Galerije SavezA udruženja likovnih umetnika Jugoslavije.

Iskustvo likovnih umetnika je još jedan u nizu srpskih dokaza da je nemoguće planirati budućnost samo preko prošlosti - naročito kod političkih lidera, čiji je ego veći od njihovih sposobnosti.

Ideja, a ne država

Ideja jugoslovenstva, kao "tamnice narode" za zapadnu i "fatalne zablude" za istočnu polovinu bivše države, prestala je u Srbiji da živi kao politički projekat, ali opstaje u beogradskoj kulturi, sportu, muzici, ekonomiji...

Prećutkivanje nije išlo u prilog Jugoslovenskom dramskom pozorištu. Jugo-naziv JDP je izdržao probu vremena, uprkos nastavku ideje okupljanja pozorišnih istomišljenika širom bivše države - od Sežane do Đevđelije. Zato Gorčin Stojanović, umetnički direktor JDP-a, rođeni Sarajlija sa višedecenijskom adresom na Vračaru, najradije u bifeu na Cvetnom trgu, smatra suvišnim da se "postavljaju pitanja o imenu, da se ovde stalno izmišlja tradicija, umesto da se na nju naslanja".

"Ovde se stalno izmišlja tradicija, umesto da se na nju naslanja. Jugoslovensko dramsko pozorište je deo tradicije. Ono nikome nije uzelo ime i ono je samosvojna i autohtona institucija. Osim toga, JDP je više nego prepoznatljivo ime, čak i kada gostuje u Hrvatskoj, u kojoj ogromnom delu javnosti smeta pomen jugoslovenstva, ali Zagrepčani i Riječani smatraju da su počastvovani našim gostovanjem", naglašava Stojanović.

Naviknut da je u školi života diktatura obavezna, a demokratija izborni predmet, Stojanović je ubeđen da je "JDP suviše veliki brend da bi mu neko skrnavio jugoslovensko ime".

Više kao idejna projekcija, a manje kao personifikacija države, egzistira Muzej istorije Jugoslavije. Smešten na Topčiderskom brdu, između Hajd parka i Memorijalnog centra "Josip Broz Tito", Muzej ima najviše argumenata da "brani" svoje ime, jer je nastavio tradiciju Muzeja "25. maj", revolucije naroda i narodnosti Jugoslavije. Kroz svoje aktivnosti čuva društveno pamćenje i neguje kulturu sećanja na ideju jugoslovenstva od nastanka države Jugoslavije kao kraljevine, sa akcentom na socijalistički period.

"Nikad nismo imali dileme oko imena. Naprotiv! Muzej istorije Jugoslavije je najposećiniji muzej u Srbiji", objasnio je Momo Cvijović, muzejski savetnik u Muzeju istorije Jugoslavije.

Ovo je najposećeniji muzej u Srbiji (120.000 posetilaca godišnje), što je najbolji pokazatelj interesovanja publike, kako iz bivših republika zajedničke države, tako i iz inostranstva. Najviše interesovanja izazivaju stalne postavke i izložbe sa temama zajedničkog nasleđa iz bivših jugoslovenskih republika.

Crno-beli jednoglasno

Jugoslovenska ideja bledi, ali i opstaje u Partizanu. Nacionalistička euforija je protutnjala Jugoslovenskim sportskim društvom Partizan u Humskoj ulici, koje je sačuvalo petokraku i buktinju, kao zaštitni znak popularnog "Parnog valjka", odnosno "Crno-belih", u čijoj se upravi, još iz vremena Jugoslovenske narodne armije, odlučuje jednoglasno.

Za kadrovsko prestrojavanje dovoljan je jedan, premijerov glas. Njemu zahvaljujući, u ponovljenom glasanju, Milorad Vučelić je izabran za predsednika Jugoslovenskog sportskog društva Partizan, o čijoj odrednici kategorično kaže: "Iako nisam pristalica jugoslovenstva, ne smeta mi ono jugoslovensko u imenu sportskog društva Partizan, jer ono nije ideološka odrednica, već deo sentimenta i poštovanja uspeha ranijih generacija. Pod tim imenom i grbom su osvojene mnoge titule i medalje, to je jedna časna istorija i deo života mnogih generacija."

Tako govori prva ličnost JSD Partizan. Za njega je ideja jugoslovenstva u osnovi bila značajna i velika, iako je naknadno poražena. Uprkos skepsi, Vučelić neće da se na nju obrušava, niti da diskvalifikuje one koji su je protežirali, poput kralja Aleksandra Karađorđevića ili Nikole Pašića.

Jugoslovenstvo u tragovima ipak ne prija Vučeliću. Zato nije iznenađenje što ljubimca Mire Marković iz političke ravnoteže kao iz katapulta izbaci svako pominjanje Franje Tuđmana među osnivačima Partizana, bivšeg "vojnog kluba", formiranog na inicijativu komunističkih generala - Peka Dapčevića, Ratka Vujovića Čoče, Svetozara Vukmanovića Tempa...

Zlurado, koliko i neobjašnjivo: Jugoslovensko partizansko sportsko društvo Partizan danas okuplja sportiste kojima je svejedno šajkača, kokarda i partizanska kapa. Za razliku od Crvene zvezde, osnovane u okrilju Udbe, pod prvim i kratkotrajnim nazivom Jugoslavija, uprkos amblematski zaštićenoj oficirskoj kokardi, do današnjih dana.

Bila jednom jedna bajka

Jugoslovensko dramsko pozorište, Jugoslovenska kinoteka, Savez udruženja likovnih umetnika Jugoslavije, Muzej istorije Jugoslavije i Jugoslovensko sportsko društvo Partizan jugo prefiksom nastavili su u novom ruhu sa starim imenom da promovišu integralno jugoslovenstvo.

Jugoslovensko ime još čuva novobeogradski hotel na ušću Save u Dunav, istoimeni bioskop kod starog Merkatora, Telegrafska agencija nove Jugoslavije - Tanjug, Jugoslovensko rečno brodarstvo, Jugoslovensko udruženje turističkih agencija, YU grupa, Jugoslovenska banka za međunarodnu ekonomsku saradnju, Savez kompozitora Jugoslavije, Društvo koloproktologa Jugoslavije...

"Bila jednom jedna zemlja. Za ove današnje - bajka", reče u prolazu, ne skrivajući jugonostalgiju sa slatkim mirisom bulevarskih lipa, beogradski Nevesinjac Miša Stanjević, bivši džudista Partizana, gospodar svoje tuđine i uz melanholično-proročke taktove Dada Topića: "Hej, hej Jugosloveni, braćo rođena, svi vi u tuđini - kud vas odvede vaša sudbina..."

Očigledno, razočaran što bivše jugoslovenske republike ne umiru, nego se žive raspadaju. Što ginemo s pesmom na usnama. Ubi nas turbo-folk.

Izvor: Al Jazeera